فرودگاه در مه فرو رفته است، بلندگو با صدای بلند از تأخیر در پرواز می‌گوید و مسافران با نگرانی به تابلوی پروازها نگاه می‌کنند. اگر تا به حال پرواز در یک روز بارانی یا طوفانی را تجربه کرده باشید، احتمالاً این صحنه برایتان آشناست. پرواز در شرایط بد آب و هوایی همیشه یکی از دغدغه‌های مهم مسافران و خلبانان است. شرایطی مثل بارش باران یا وزش باد شدید، علاوه‌بر اینکه سفر را سخت‌تر می‌کنند، ایمنی پرواز را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. در این مقاله، هر آنچه باید درباره پرواز در هوای نامساعد بدانید با زبان ساده و کاربردی توضیح داده شده است.
منظور از شرایط بد آب و هوایی در پرواز چیست؟
شرایط بد آب و هوایی به پدیده‌هایی مانند طوفان، بارش شدید باران یا برف، مه غلیظ، بادهای جانبی، یخ‌زدگی یا حتی گرمای شدید گفته می‌شود که ایمنی و عملکرد پرواز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. این شرایط ممکن است به کاهش دید، لغزندگی باند، اختلال در سامانه‌های ناوبری یا تصمیم‌گیری‌های بحرانی خلبان منجر شوند و درنتیجه پرواز را با تأخیر یا لغو مواجه کنند.
آیا پرواز در هوای بارانی و طوفانی خطرناک است؟
نه لزوماً. هواپیماها برای مواجهه با انواع شرایط جوی طراحی شده‌اند؛ اما طوفان‌های شدید یا بارش مداوم برف یا باران ممکن است باعث تأخیر، لغو یا تغییر مسیر پرواز شوند. به‌عنوان مثال، در پرواز تهران به استانبول، در زمستان گذشته، به دلیل برف و طوفان، خلبان تصمیم به فرود اضطراری در یک فرودگاه جایگزین گرفت تا ایمنی پرواز به‌صورت کامل حفظ شود.
شرایط آب و هوایی مختلف بر عملکرد هواپیما چه تأثیری دارد؟
شاید برایتان سؤال باشد که در چه شرایطی هواپیما نمی‌تواند به‌درستی عمل کند؟ چه زمانی شرایط جوی آن‌قدر خطرناک می‌شود که پرواز باید به‌طور کامل لغو شود یا چند ساعت به تأخیر بیفتد؟ یا چرا گاهی خلبان در میانه راه مسیر پرواز را تغییر می‌دهد؟ بیایید با هم به انواع شرایط جوی، از طوفان‌های شدید گرفته تا مه غلیظ و یخ‌زدگی، نگاهی بیندازیم و ببینیم هرکدام چگونه عملیات پروازی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. اینجا با هم کشف می‌کنیم که پشت‌پرده هر تصمیم خلبان، چه تحلیل‌ها و ملاحظاتی در جریان است.
پرواز در باران شدید
پرواز در شرایط بد آب و هوایی، به‌خصوص وقتی باران شدید می‌بارد، ممکن است کمی دلهره‌آور باشد؛ اما خبر خوب این است که پرواز در باران معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند. هواپیماها طوری طراحی شده‌اند که بتوانند حجم زیادی از باران را بدون اختلال تحمل کنند. آنچه در این شرایط اهمیت دارد، دید خلبان هنگام برخاستن و فرود است. در آسمان، هواپیما با ابزارهای ناوبری هدایت می‌شود و نیازی به دید مستقیم ندارد.
فقط زمانی که دید در نزدیکی باند کاهش پیدا کند یا با باد شدید و یخ‌زدگی روبه‌رو شویم، ممکن است چالش‌هایی پیش بیاید. این موقعیت‌ها اغلب کوتاه‌مدت‌اند و خلبان‌ها با دقت و تجهیزات پیشرفته، سفر را ایمن نگه می‌دارند. حالا که با نحوه عملکرد هواپیما در بارندگی و باد شدید آشنا شدید، در زمان بارش باران با آرامش بیشتری به سمت فرودگاه قدم بر می‌دارید.
پرواز در رعد و برق
پرواز در رعد و برق شاید ترسناک به نظر برسد؛ اما خلبانان آموزش دیده‌اند تا از این شرایط به‌خوبی عبور کنند. ابرهای طوفانی معمولاً با تلاطم شدید، جریان‌های الکتریکی قوی و خطرات احتمالی همراهند؛ به همین دلیل بیشتر اوقات از پرواز در طوفان یا اطراف آن پرهیز می‌شود.
خلبان‌ها با کمک رادارهای پیشرفته و گزارش‌های دقیق هواشناسی، مسیر پرواز را طوری تنظیم می‌کنند که از مسیر طوفان دور بمانند. در شرایطی که لغو پرواز به‌خاطر طوفان ضروری باشد، برای حفظ ایمنی پرواز در هوای بد این تصمیم گرفته می‌شود. در نهایت، با وجود همه چالش‌های آب و هوایی، تجهیزات مدرن و دانش خلبانان خیالتان را راحت می‌کنند که پرواز حتی در شرایط سخت هم ایمن است.
پرواز در هوای ابری
بیشتر ابرها تهدیدی برای پرواز نیستند. پرواز در هوای ابری معمولاً بدون مشکل انجام می‌شود؛ زیرا هواپیما در ارتفاع، با تکیه بر سامانه‌های دقیق ناوبری پرواز می‌کند. مشکل اصلی زمانی به وجود می‌آید که این ابرها بسیار نزدیک سطح زمین باشند. در این شرایط که اغلب به آن مه گفته می‌شود، دید خلبان هنگام برخاستن یا فرود کاهش پیدا می‌کند و ممکن است عملیات پروازی دچار تأخیر یا تغییر شود. این مثال ساده‌ای از تأثیر آب و هوا بر عملکرد هواپیما است. اگر روزی از پشت پنجره هواپیما فقط سفیدی ابرها را دیدید، نگران نباشید؛ خلبان و سیستم‌ها مسیر را خوب بلدند. شما می‌توانید با خیال راحت از تماشای ابرهای بزرگ و کوچک لذت ببرید.
پرواز در مه
پرواز در مه یکی از چالش‌برانگیزترین نمونه‌های پرواز در شرایط بد آب و هوایی است. مه معمولاً در نواحی محدود و به‌صورت لکه‌ای شکل می‌گیرد. مثلاً هوای مه‌آلود یک فرودگاه را کاملاً در بر می‌گیرد؛ اما فرودگاهی در چندکیلومتری آن کاملاً صاف و بدون ابر است.
تأثیر مه بر پرواز بیشتر هنگام فرود، برخاستن و تاکسی‌کردن هواپیما احساس می‌شود؛ چون این مراحل به دید مستقیم نیاز دارند. خوشبختانه هواپیماهای مسافربری امروزی دارای سیستم فرود خودکار هستند که حتی در دید صفر هم عملکرد خوبی دارند. با این حال، برخاستن هواپیما در مه غلیظ که به فرایندهای دستی و مهارت خلبان نیاز دارد، ممکن است به‌خاطر دید محدود به‌طور کامل متوقف شود و پرواز را به تأخیر یا لغو دچار کند. در این شرایط، فرودگاه‌ها به کمک نیروهای کنترل ترافیک هوایی فرایندهای مخصوص دید کم را اجرا می‌کنند تا ایمنی پرواز حفظ شود.
پرواز در باد
پرواز در باد همیشه به معنای خطر نیست؛ اما زمانی که سرعت و جهت باد با مسیر برخاستن یا فرود هواپیما تداخل پیدا کند، چالش‌هایی به همراه دارد. در واقع، خلبانان معمولاً سعی می‌کنند هواپیما را رو‌به‌روی باد قرار دهند تا کنترل و ایمنی پرواز در شرایط جوی نامناسب حفظ شود.
باد موافق سرعت سفر را افزایش می‌دهد؛ درحالی‌که باد مخالف، زمان پرواز را به‌ویژه در مسیرهای بین‌المللی طولانی‌تر می‌کند. برای مقابله با وزش بادهای متقاطع، فرودگاه‌ها چندین باند در جهت‌های مختلف دارند تا خلبان بتواند بهترین گزینه را انتخاب کند. حتی اگر تلاطم ناشی از باد باعث تکان‌های ناخوشایند در هواپیما شود، خطری برای ایمنی پرواز ایجاد نمی‌کند؛ مگر برای مسافرانی که کمربند ایمنی نبسته‌اند.
پرواز در هوای گرم
پرواز در هوای گرم همیشه هم به سادگی پرواز در هوای خنک نیست. گرمای شدید باعث رقیق شدن هوا می‌شود و همین موضوع قدرت موتور و عملکرد آیرودینامیکی هواپیما را کاهش می‌دهد. یکی از مهم‌ترین اثرات گرما این است که هواپیما برای برخاست به باند طولانی‌تری نیاز دارد و شاید نتواند با حداکثر بار مجاز پرواز کند؛ این یعنی خلبان باید متوجه شدت گرمای هوا باشد و برای پرواز امن‌تر در این شرایط، برنامه‌ریزی کند. با وجود اینکه به‌ندرت دمای هوا آن‌قدر افزایش پیدا می‌کند که پروازی لغو شود، تأثیر آب و هوا بر عملکرد هواپیما در مناطق گرمسیر کاملاً محسوس است؛ به‌طوری که همیشه در داده‌های پروازی این مناطق در نظر گرفته می‌شود.
پرواز در برف و یخ
پرواز در برف و یخ هم سختی‌های خاص خودش را دارد؛ اما هواپیماهای مدرن برای این شرایط ساخته شده‌اند. تأثیر برف و یخ‌زدگی بر پرواز بیشتر در هنگام برخاستن و فرود هواپیما حس می‌شود؛ چون یخ ممکن است عملکرد بال‌های هواپیما را مختل کند و فاصله توقف را افزایش دهد.
هواپیماها پیش از برخاست به‌دقت بازرسی می‌شوند تا هیچ‌گونه یخی روی بال یا بدنه باقی نمانده باشد. بیشتر هواپیماها به سیستم‌های یخ‌زدایی مجهز هستند؛ بنابراین جای نگرانی نیست. با این حال، پدیده‌هایی مانند قطرات باران یخ‌زده در ارتفاعات همچنان به هوشیاری خلبانان نیازمند است. برای اطمینان از ایمنی پرواز در شرایط جوی نامناسب، از گزارش هواشناسی، نظرات خلبانان دیگر و رادارهای پیشرفته استفاده می‌شود تا مناطق پرخطر شناسایی و دور زده شوند.
پرواز در باران یخ‌زده یا باران منجمد
پرواز در باران یخ‌زده یا باران منجمد یکی از خطرناک‌ترین انواع پرواز در شرایط بد آب و هوایی است. زمانی که دمای هوا نزدیک صفر باشد و باران شروع به باریدن کند، قطرات باران موجود روی بدنه هواپیما و باند قبل از فعال شدن سیستم یخ‌زدایی، یخ می‌زنند.
یخ‌زدگی، عملکرد حیاتی هواپیما از کنترل پرواز گرفته تا ترمز گرفتن روی باند را مختل می‌کند. در این شرایط حتی تجهیزات فرودگاه هم ممکن است از کار بیفتند. به همین دلیل، در چنین آب و هوایی معمولاً لغو پروازها به دلیل شرایط جوی کاملاً منطقی و ضروری است؛ پس فرودگاه‌ها برای حفظ ایمنی کامل، پروازها را متوقف می‌کنند تا از وقوع حوادث احتمالی جلوگیری شود؛ چون گاهی بهترین تصمیم، پرواز نکردن است.
آیا برخورد صاعقه با هواپیما رایج است؟
برخورد هواپیما با صاعقه شاید در نگاه اول نگران‌کننده باشد؛ اما واقعیت چیز دیگری است. هواپیماهای مدرن با استفاده از پیشرفته‌ترین تکنولوژی پرواز در هوای بد طراحی شده‌اند تا در برابر چنین پدیده‌هایی ایمن باشند.
زمانی که صاعقه به بدنه هواپیما برخورد می‌کند، جریان الکتریکی به‌جای ورود به کابین، از سطح بیرونی هواپیما عبور می‌کند؛ به همین دلیل، ایمنی پرواز در شرایط بد آب و هوایی از جمله صاعقه به‌خوبی حفظ می‌شود و مسافران هیچ‌گونه شوکی را تجربه نمی‌کنند. در واقع، برخلاف فیلم‌ها، نه کسی خشک می‌شود و نه هواپیما از مسیر منحرف می‌شود. همه چیز تحت کنترل است؛ پس اگر در سفری هوایی با هوای طوفانی و رعد و برق روبه‌رو شدید، خیالتان از بابت صاعقه راحت باشد.
تکنولوژی‌های ایمنی هواپیما در این شرایط چگونه عمل می‌کنند؟
پرواز در شرایط بد آب و هوایی با استفاده از فناوری‌های نوین بسیار ایمن‌تر از گذشته انجام می‌شود. خلبانان برای مواجهه با چالش‌هایی مانند باد شدید، بارندگی و دید کم، به ابزارهای دقیق و سیستم‌های هوشمند مجهز هستند. در ادامه با مهم‌ترین انواع تکنولوژی پرواز در هوای بد آشنا می‌شوید:
- رادارهای هواشناسی پیشرفته: این رادارها اطلاعات دقیقی از وضعیت جو، تلاطم‌ها و مناطق طوفانی ارائه می‌دهند تا خلبان بتواند مسیر را ایمن‌تر انتخاب کند.
- سیستم‌های فرود خودکار (Autoland): در زمان‌هایی که دید خلبان کاهش پیدا می‌کند، این سیستم‌ها فرود هواپیما را بدون دخالت مستقیم خلبان انجام می‌دهند.
- سیستم دید تقویت‌شده (EVS): با دوربین‌های حرارتی و نمایشگرهای ویژه، حتی در مه یا باران شدید، خلبان دید بهتری از مسیر و موانع دارد.
- سیستم‌های یخ‌زدایی: با گرم‌کردن سطوح حیاتی مانند لبه‌های بال و دم یا پاشش مواد ضدیخ، از تجمع یخ جلوگیری می‌شود.
- هشدار تلاطم و بادهای برشی: این سامانه‌ها مناطق ناایمن را شناسایی کرده و به خلبان هشدار می‌دهند تا اقدامات پیشگیرانه را انجام دهد. استفاده از این سیستم‌ها در نحوه عملکرد هواپیما در بارندگی و باد شدید، نقش حیاتی دارد.
- ناوبری ماهواره‌ای و ADS-B: موقعیت‌یابی دقیق و هماهنگی بهتر با واحد کنترل ترافیک هوایی، ایمنی را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
- پیش‌بینی وضعیت باند فرود: با تحلیل داده‌های هواشناسی، شرایط سطح باند قبل از فرود بررسی می‌شود.
این ابزارها و فناوری‌ها، پایه‌های اصلی ایمنی پرواز در شرایط جوی نامناسب هستند و تضمین می‌کنند که حتی در سخت‌ترین شرایط جوی نیز، سفر هوایی مطمئن و امن باقی بماند.
خلبان در شرایط جوی بحرانی چه می‌کند؟
نقش خلبان در شرایط بد آب و هوایی از هدایت فنی هواپیما فراتر می‌رود. او باید هم‌زمان با مدیریت پرواز، در شرایط آب‌وهوایی سخت، تصمیماتی حیاتی بگیرد تا مسافران را سالم به مقصد برساند. در مرحله پیش از پرواز، خلبان شرایط جوی، وضعیت باند و هشدارهای هواشناسی را بررسی کرده و بر اساس آن، مسیر یا زمان پرواز را مشخص می‌کند.
در حین پرواز نیز، با کمک رادارها و هشداردهنده‌ها، تغییرات ناگهانی مانند تلاطم هوا یا مه شدید را شناسایی کرده و واکنش نشان می‌دهد. خلبانی در آب و هوای بد به مهارت در استفاده از فناوری‌هایی مانند سیستم فرود خودکار و یخ‌زدایی نیازمند است. در عین حال، مدیریت استرس خلبان و هماهنگی او با تیم پروازی هم نقش مهمی در موفقیت پرواز دارد. خلبان در واقع نگهبان آرامش سفر است، حتی وقتی آسمان طوفانی می‌شود.
لغو یا تأخیر پروازها در هوای بد؛ چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
لغو پرواز به دلیل شرایط جوی معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که ادامه پرواز، ایمنی آن را به خطر می‌اندازد. شرایطی مثل مه غلیظ، طوفان، بادهای جانبی شدید یا یخ‌زدگی باند از عوامل اصلی لغو یا تأخیر پروازها هستند. در چنین مواقعی، خلبان به کمک واحد عملیات پرواز و برج مراقبت و با بررسی داده‌های هواشناسی تصمیم به لغو یا تأخیر می‌گیرند.
اگر دید کافی نباشد یا سیستم ناوبری عملکرد دقیقی نداشته باشد، ایمنی پرواز بر پرواز در شرایط بد آب و هوایی اولویت پیدا می‌کند و خلبان تصمیم می‌گیرد تا فعلاً پرواز انجام نشود. فرودگاه‌ها نیز در وضعیت‌های خاص وارد فاز عملیات دید کم (LVP) می‌شوند؛ پس اگر پروازتان لغو شد یا با کمی تأخیر برگزار شد، یادتان باشد این تصمیم برای حفظ جان شما گرفته شده، نه صرفاً به‌خاطر بدی آب و هوا.
مسافران هنگام پرواز در شرایط نامساعد باید چه کنند؟
تأثیر آب‌وهوا بر تأخیر پروازها یا حتی لغو پرواز به‌خاطر شرایط آب و هوایی چیزی است که بسیاری از مسافران تجربه کرده‌اند؛ اما با رعایت چند نکته ساده، می‌توانید با آرامش بیشتری سفر کنید:
- بررسی وضعیت آب‌وهوا: پیش از حرکت، حتماً وضعیت جوی مبدأ و مقصد را از منابع معتبر بررسی کنید تا غافلگیر نشوید.
- نصب اپلیکیشن ایرلاین: اکثر ایرلاین‌ها تغییرات پرواز را مثل تأخیر یا لغو، از طریق اعلان در اپلیکیشن خود اطلاع‌رسانی می‌کنند. نصب اپلیکیشن ایرلاین به‌صرفه‌ترین روش دریافت اطلاعات لحظه‌ای است.
- زودتر به فرودگاه بروید: در روزهای بارانی یا برفی، مراحل سوار شدن به هواپیما به کندی انجام می‌شود؛ بنابراین با حضور زودتر در فرودگاه، استرس کمتری خواهید داشت.
- لباس گرم و لایه‌لایه همراه داشته باشید: حتی داخل کابین هم ممکن است احساس سرما کنید. استفاده از لباس مناسب، سفر را دل‌پذیرتر می‌کند.
- با خدمه پرواز در ارتباط باشید: اگر درباره تکان‌های هواپیما در شرایط بد آب و هوایی نگران هستید، با مهمانداران صحبت کنید. آن‌ها آموزش‌دیده‌اند تا شرایط جوی را برایتان توضیح دهند و آرامش شما را حفظ کنند.
سخن پایانی
پرواز در شرایط بد آب و هوایی شاید در نگاه اول ترسناک به نظر برسد؛ اما هواپیماهای مدرن، خلبانان باتجربه و سیستم‌های پیشرفته ناوبری، همگی دست به دست هم می‌دهند تا سفری ایمن را رقم بزنند. اگر شما هم در آینده نزدیک سفری را در پیش دارید، با آگاهی بیشتر در این باره، آرامش خاطر بیشتری خواهید داشت. برای آشنایی با سایر موضوعات مرتبط با سفر هوایی، به دیگر مقالات مجله آوا سر بزنید. شاید پاسخ بسیاری از پرسش‌هایتان آنجا باشد.
پرسش‌های شما
آیا در شرایط بد آب و هوایی پرواز لغو می‌شود؟
بله، اگر شرایط جوی ایمنی پرواز را تهدید کند، پرواز ممکن است لغو شود.
هواپیماها چطور در طوفان پرواز می‌کنند؟
با استفاده از رادارهای پیشرفته، خلبان‌ها مسیر پرواز را طوری تنظیم می‌کنند که از میان طوفان عبور نکنند.
در صورت بارش برف، پرواز انجام می‌شود یا نه؟
اگر باند و هواپیما به‌درستی یخ‌زدایی شوند و دید کافی باشد، پرواز انجام می‌شود.
خلبان‌ها چطور برای پرواز در هوای بد تصمیم‌گیری می‌کنند؟
آن‌ها بر اساس اطلاعات هواشناسی، تجهیزات پرواز و تجربه شخصی تصمیم می‌گیرند که پرواز کنند یا نه.
چه زمانی شرایط جوی برای پرواز خطرناک محسوب می‌شود؟
وقتی دید افقی کاهش یابد و باد شدید یا یخ‌زدگی روی باند و بدنه هواپیما وجود داشته باشد.
آیا باد شدید باعث تأخیر یا لغو پرواز می‌شود؟
بله، به‌خصوص اگر باد از سمت جانبی یا مخالف باشد و کنترل برخاست یا فرود هواپیما را دشوار کند.
در صورت بروز مه غلیظ، هواپیما اجازه پرواز دارد؟
اگر تجهیزات فرود خودکار فعال باشد، پرواز ممکن است انجام شود؛ اما در برخی شرایط پرواز به تعویق می‌افتد.
