Bird Strike یا برخورد پرندگان با هواپیما، یکی از چالش‌های جدی در صنعت هوانوردی است که گاهی تأثیرات مخربی بر ایمنی پرواز دارد. این رویداد در زمان‌های مختلفی از پرواز رخ می‌دهد و سالانه خسارت‌های مالی چشمگیری به شرکت‌های هواپیمایی وارد می‌کند و حتی در برخی مواقع جان خدمه و مسافران را نیز به خطر می‌اندازد. البته اگر خلبان ماهر باشد، تا حد زیادی جلوی خطر و ضررهای بعدی گرفته می‌شود. در این مقاله قصد داریم به بررسی جامع این پدیده، دلایل، پیامدها و روش‌های پیشگیری و مدیریت آن بپردازیم. امیدواریم در پایان این مطلب به درک عمیق‌تری از این موضوع برسید و نگرانی‌هایتان درباره تأثیر Bird Strike بر هواپیما کمتر شود.
Bird Strike چیست؟
Bird Strike یا برخورد پرندگان با هواپیما به وضعیتی گفته می‌شود که یک یا چند پرنده با بدنه، شیشه، موتور یا قسمت‌های دیگر یک هواپیما برخورد می‌کنند. این اتفاق معمولاً در ارتفاعات پایین‌تر از ۴۵۰۰ متر رخ می‌دهد؛ جایی که پرندگان بیشتری در حال پرواز هستند. این برخوردها گاهی اوقات، جزئی و کم‌خطر و گاهی شدید و بسیار خطرناک هستند. به‌طور متوسط، سالانه هزاران حادثه Bird Strike در سراسر جهان گزارش می‌شود که نشان‌دهنده گستردگی این مشکل است.
تأثیر Bird Strike بر هواپیما به وزن، اندازه و سرعت پرنده و هواپیما بستگی دارد. هرچه پرنده بزرگ‌تر و سریع‌تر باشد، احتمال آسیب بیشتر است. در سه‌ماهه اول ۲۰۲۳، آمریکا ۱۶۹۶ برخورد پرنده را گزارش کرد که فقط ۱۲ گزارش آن (کمتر از یک درصد) منجر به آسیب شدید شد. برخورد پرندگان کوچک‌تر نیز مشکلات جدی ایجاد می‌کند. به‌عنوان مثال در سال ۲۰۲۱، این برخوردها به خطوط هوایی آمریکا ۳۲۸ میلیون دلار خسارت و ۱۴۰ هزار ساعت زمین‌گیری تحمیل کرد.
برخورد پرندگان با هواپیما چگونه رخ می‌دهد؟
برخورد پرندگان با هواپیما معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که یک هواپیما از منطقه‌ای عبور کند که زیستگاه طبیعی پرندگان یا مسیر مهاجرتی آن‌هاست. این برخوردها ممکن است در حین برخاست، فرود یا حتی در حین پرواز هواپیما رخ دهند. عوامل متعددی در وقوع این رویداد نقش دارند، از جمله:
• سرعت زیاد: هواپیماها در هنگام برخاست و فرود با سرعت زیادی حرکت می‌کنند که باعث می‌شود زمان واکنش پرندگان برای دور شدن کاهش پیدا کند و درنتیجه با هواپیما برخورد کنند.
• نورپردازی هواپیما: نورهای روشن هواپیما ممکن است باعث سردرگمی پرندگان شود؛ تاجایی‌که نتوانند مسیر درست برای فرار را شناسایی کنند و به‌ناچار در مسیر هواپیما گیر بیفتند.
چه علل و عواملی وقوع Bird Strike را بیشتر می‌کند؟
تحقیقات نشان داده‌اند که برخورد پرندگان با هواپیما بیشتر در موقعیت‌های خاص زیر اتفاق می‌افتد. برخی از مهم‌ترین عواملی که منجر به وقوع Bird Strike در پرواز می‌شوند عبارت‌اند از:
نزدیکی فرودگاه به زیستگاه‌های طبیعی و مسیرهای مهاجرت پرندگان
یکی از عوامل کلیدی در وقوع Bird Strike، نزدیکی فرودگاه‌ها به زیستگاه‌های طبیعی پرندگان است. تالاب‌ها، جنگل‌ها و مناطق کشاورزی که منابع غذایی و آب برای پرندگان فراهم می‌کنند، مناطق پرخطری برای برخورد با هواپیما محسوب می‌شوند. مسیرهای مهاجرت پرندگان که اغلب از روی فرودگاه‌ها عبور می‌کنند نیز، خطر برخورد را افزایش می‌دهند.
ارتفاع پایین هنگام برخاست یا فرود هواپیما
در مراحل فرود یا برخاست، هواپیما در ارتفاعات پایین‌تری پرواز می‌کند که پرندگان بیشتری در آن حضور دارند؛ پس خطر برخورد در این موقعیت‌ها افزایش می‌یابد.
فصل‌های مهاجرت پرندگان
بهار و پاییز، فصل‌هایی هستند که در آن پرندگان به‌صورت گسترده مهاجرت می‌کنند؛ بنابراین در این زمان‌ها باید بیشتر به فکر راه‌حل‌های کاربردی برای پیشگیری از Bird Strike در پرواز بود.
Bird Strike بر ایمنی پرواز چه تأثیری دارد؟
برخورد پرندگان با هواپیما پیامدهای مختلفی دارد که برخی از آن‌ها بسیار خطرناک هستند. خطرات Bird Strike برای هواپیما شامل آسیب‌های زیر می‌شود:
خطر برای موتور و ساختار هواپیما
یکی از اصلی‌ترین خطرات Bird Strike برای هواپیما، ورود پرندگان به موتور جت است. این موضوع ممکن است باعث از دست دادن توان موتور، افزایش مصرف سوخت یا حتی انفجار آن شود. همچنین پرندگان می‌توانند وارد موتور شده و باعث از کار افتادن یا حتی آتش‌سوزی شوند.
آسیب به شیشه کابین خلبان
اگر یک پرنده بزرگ به شیشه کابین خلبان برخورد کند، ترک‌های جدی ایجاد شده یا حتی باعث شکستن شیشه می‌شود. این امر فشار کابین را تغییر می‌دهد، دید خلبان را محدود می‌کند و بر عملکرد خلبان تأثیر منفی می‌گذارد.
آسیب به بدنه هواپیما
برخورد با قسمت‌های حساس بدنه ممکن است عملکرد هواپیما را تحت‌تأثیر قرار دهد. شدت ضربه شاید باعث فرورفتگی یا آسیب به پانل‌های خارجی بدنه شود که بر ساختار آیرودینامیکی هواپیما اثر منفی می‌گذارد. علاوه‌بر این، ضربات سنگین ممکن است موجب نفوذ به بخش‌های داخلی و آسیب به کابل‌های الکترونیکی و سیستم‌های حیاتی هواپیما شود.
چگونه در فرودگاه‌ها از Bird Strike پیشگیری می‌کنند؟
برای کاهش خطر Bird Strike در پرواز، فرودگاه‌ها اقدامات مختلفی انجام می‌دهند، از جمله:
• استفاده از دستگاه‌های دفع پرندگان: مانند صداسازها که پرندگان را از نزدیکی باند پرواز دور می‌کنند.
• استفاده از گلوله‌های منور: شلیک گلوله‌های نورانی، توجه پرندگان را جلب کرده و آن‌ها را از محل دور می‌کند.
• استفاده از سگ‌های آموزش‌دیده: این سگ‌ها با تعقیب پرندگان، آن‌ها را از محیط فرودگاه دور نگه می‌دارند.
• مدیریت زیستگاه: آسفالت‌کردن زمین و حذف گیاهان اطراف فرودگاه، منابع غذایی پرندگان را کاهش داده و آن‌ها را از محل دور می‌کند.
• نصب رادار پرندگان: برای شناسایی و ردیابی پرندگان در نزدیکی فرودگاه، از رادارها استفاده می‌شود تا موقعیت دسته پرندگان را به خلبانان و برج مراقبت اطلاع دهد.
اقدامات ضروری پس از برخورد با پرنده در حین پرواز چیست؟
در صورتی که Bird Strike در پرواز رخ دهد، خلبان باید بلافاصله اقداماتی انجام دهد تا ایمنی پرواز حفظ شود. در این شرایط بحرانی، هر ثانیه از زمان بسیار اهمیت دارد و تصمیمات باید به‌سرعت و دقت گرفته شوند. در ادامه، مراحل لازم برای مدیریت برخورد پرندگان با هواپیما را توضیح می‌دهیم.
ارزیابی وضعیت هواپیما
پس از برخورد پرنده، اولین اقدام خلبان، ارزیابی وضعیت هواپیماست. باید بررسی کند که آیا موتور آسیب دیده است یا نه، آیا سیستم‌های پروازی به‌درستی عمل می‌کنند و آیا هیچ‌گونه نشانه‌ای از نقص فنی وجود دارد. این ارزیابی به خلبان کمک می‌کند تا بهترین تصمیم را برای ادامه پرواز یا فرود اضطراری بگیرد.
اطلاع به برج مراقبت
در صورت وقوع Bird Strike در پرواز، خلبان باید فوراً به برج مراقبت اطلاع دهد. این کار به برج مراقبت اجازه می‌دهد تا وضعیت را بررسی کرده و در صورت نیاز منابع و کمک‌های اضطراری را آماده کنند. همچنین، برج مراقبت احتمالاً بهترین مسیر فرود و فرودگاه‌های نزدیک را پیشنهاد می‌دهد.
انتخاب مسیر فرود اضطراری
اگر آسیب به‌حدی باشد که ادامه پرواز ممکن نشود، خلبان باید مسیر فرود اضطراری را انتخاب کند. این مسیر باید کوتاه‌ترین فاصله به نزدیک‌ترین فرودگاه یا مکانی امن باشد. فرود اضطراری باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که خطرات بعدی به حداقل برسد.
کنترل و آماده‌سازی برای فرود
خلبان باید تمام سیستم‌ها و تجهیزات را برای فرود آماده کرده و مطمئن شود که هواپیما در وضعیت بهینه قرار دارد. همچنین، شرایط آب‌و‌هوایی و وضعیت فرودگاه نیز باید بررسی شود تا ایمنی فرود تضمین شود.
فرود اضطراری
در نهایت، اگر نیاز به فرود اضطراری باشد، خلبان باید با دقت و آرامش، هواپیما را بر اساس دستورالعمل‌ها و شرایط موجود به فرودگاه هدایت کند. فرود باید با نهایت دقت و احتیاط صورت گیرد تا از بروز هرگونه حادثه جلوگیری شود.
پرواز ۱۵۴۹ US Airways: یک مثال از فرود اضطراری موفق پس از Bird Strike
در ۱۵ ژانویه ۲۰۰۹، یک ایرباس A320 هنگام برخاستن از فرودگاه لاگواردیا با گروهی از پرندگان برخورد کرد. این برخورد پرندگان با هواپیما باعث از کارافتادن هر دو موتور در ارتفاع پایین شد و ایمنی پرواز را به خطر انداخت. خلبانان، در شرایطی بحرانی و بدون دسترسی به فرودگاه، تصمیم به فرود اضطراری در رودخانه هادسون گرفتند.
این عملیات نجات، که به‌عنوان یکی از موفق‌ترین فرودهای اضطراری تاریخ شناخته می‌شود، جان ۱۵۵ سرنشین را نجات داد. به دلیل این اقدام قهرمانانه، خدمه مدال افتخار هوانوردی دریافت کردند. این حادثه توجه جهانی را به اهمیت ایمنی پرواز و Bird Strike جلب کرد و در سال ۲۰۱۶ الهام‌بخش فیلمی شد که تام هنکس در نقش کاپیتان سولنبرگر در آن بازی کرد.
سخن پایانی
Bird Strike یکی از چالش‌های مهم در هوانوردی است که ایمنی پرواز را به خطر می‌اندازد. با این حال، با استفاده از فناوری‌های جدید و مدیریت دقیق زیستگاه‌های پرندگان، می‌توان خطرات Bird Strike برای هواپیما را به‌طور چشمگیری کاهش داد. اگر به موضوعات مرتبط با ایمنی هواپیما علاقه دارید، سایر مقالات مجله آوا را نیز مطالعه کنید.
پرسش‌های شما
آیا فناوری‌هایی برای پیشگیری از Bird Strike وجود دارد؟
بله، رادارهای شناسایی پرندگان، دستگاه‌های دورکننده پرندگان و مدیریت زیستگاه‌های طبیعی از جمله راهکارهای پیشگیری از برخورد پرندگان با هواپیما است.
آیا Bird Strike باعث سقوط هواپیما می‌شود؟
در برخی مواقع نادر، Bird Strike ممکن است باعث آسیب جدی به بدنه و موتور هواپیما و حتی سقوط آن شود.
Bird Strike بیشتر در چه جاهایی رخ می‌دهد؟
بیشتر برخوردهای پرندگان با هواپیما در نزدیکی فرودگاه‌ها، مناطق دارای تالاب، زمین‌های کشاورزی و مسیرهای مهاجرت پرندگان رخ می‌دهد.
آیا تمامی پرندگان برای هواپیما خطرناک هستند؟
پرندگان بزرگ‌تر مانند غازها و عقاب‌ها به‌دلیل وزن و اندازه بیشتر خطرناک‌تر هستند.
